wtorek, 7 stycznia 2014

darowizna udziałów w spółce z o.o.

Darowanie udziałów w spółce z o.o. jest obok m.in. sprzedaży i zamiany jedną z form zbycia tych udziałów. Czynność taka jest dopuszczalna w myśl art. 180 i nast. kodeksu spółek handlowych.

Wątpliwości pojawiają się jednak przy analizowaniu formy, jaka jest wymagana do skutecznego dokonania powyższej czynności.

Zgodnie z art. 180 k.s.h. zbycie udziału (a więc również zbycie, poprzez zawarcie umowy darowizny) wymaga zachowania formy szczególnej, tj. formy pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym.

Art. 890 § 1 k.c. zaś regulujący umowę darowizny wskazuje, że oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże pomimo niezachowania tej formy umowa jest ważna, jeśli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. W omawianym przypadku dodatkowo należy mieć na względzie §2 tego przepisu, wedle którego regulacja ta nie uchybia przepisom szczególnym dotyczącym przedmiotu darowizny - w tym przypadku wskazanemu powyżej artykułowi 180 k.s.h.

Z powyższego wynika wniosek, że w przypadku konstruowania umowy darowizny udziałów w spółce z o.o. możemy wyróżnić kilka możliwych konfiguracji:

1. umowa darowizny zawarta w formie aktu notarialnego (umowa obejmuje zarówno oświadczenie woli darczyńcy jak i obdarowanego) - zawsze ważna

2. oświadczenie darczyńcy złożone w formie aktu notarialnego a oświadczenie obdarowanego w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym - umowa zawsze ważna

3. umowa darowizny zawarta w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonymważna pod warunkiem, że świadczenie zostało spełnione

4. umowa darowizny zawarta w formie zwykłej pisemnej lub w formie ustnej - zawsze nieważna, nawet jeśli świadczenie zostało spełnione.

Formy zawarte w punktach 1-2 nie budzą wątpliwości.

W zakresie formy opisanej w punkcie 3 jednak należy zwrócić uwagę na konieczność wykazania spełnienia świadczenia. I tak, o ile w przypadku darowizny rzeczy mającej jakikolwiek substrat materialny nie ma problemu i wykazanie spełnienia świadczenia jest proste, o tyle w przypadku udziałów - niemających takiego substratu, udowodnienie spełnienia świadczenia będzie trudniejsze. Dowodem takim może być przykładowo zawiadomienie spółki o przejściu udziałów podpisane przez darczyńcę, a także dowody osobowe, jak również nowa lista wspólników uwzględniająca przejście udziałów.

Z mojej dotychczasowej praktyki (głównie w sądzie warszawskim) wynika, że wystarczającym dowodem spełnienia świadczenia jest złożenie nowej listy wspólników - sąd w takim przypadku przyjmuje ważność umowy zawartej w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym i nie wzywa do zgłaszania dodatkowych dowodów.

Wobec powyższego wydaje się, że rozwiązanie opisane w punkcie 3 jest najkorzystniejsze, z punktu widzenia klienta, chociażby przez wzgląd na koszty notarialne takiej czynności. Przy formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi bowiem, klient ponosi wyłącznie koszty poświadczenia podpisu, a nie koszty taksy uzależnionej od wartości przedmiotu darowizny.

22 komentarze:

  1. Moim zdaniem formę dla tego typu umów określają przepisy Kodeksu spółek handlowych. W związku z tym cały art. 890 Kodeksu cywilnego nie ma zastosowania. Dotyczy to również wymogu spełnienia świadczenia. Tym bardziej, że przejście udziałów następuje z chwilą zawarcia ważnej umowy, bez potrzeby podejmowania dodatkowych działań.
    Pozdrawiam.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Pańskie stanowisko jest faktycznie jednym z możliwych do bronienia. Co prawda nie znalazłam orzeczeń SN dotyczących wprost formy darowizny udziałów, jednakże istnieją orzeczenia dotyczące formy zastawienia udziału (którymi można się posiłkować na zasadzie porównań) i są one rozbieżne ( vide: III CK 429/02, III CK 430/02, III CZP 130/08, II CK 53/05). Można zatem również argumentować zgodnie Pana rozumieniem art. 180.
      Nie mniej jednak w doktrynie przeważa pogląd, że formę zbycia regulują przepisy dotyczące tejże umowy. A. Kidyba w komentarzu pisze, że zbycie jest szczególnym typem umowy, a jej skuteczność zależy od zajścia określonych zdarzeń prawnych np. sprzedaży, zamiany, darowizny udziału. Do tych zdarzeń zaś stosujemy odpowiednie przepisy KC.
      Ja tę opinię podzielam. Art. 180 mówi o zbyciu ogólnie, nie regulując szczegółowo sposobów zbycia, zatem do poszczególnych umów dotyczących zbycia udziałów, na mocy art. 2 należy stosować KC.

      Usuń
  2. Pani mecenas. Zupełnie się nie zgadzam.
    Po pierwsze ustawodawca niejednokrotnie posługuje się konstrukcją tożsamą jak w art. 180 k.s.h. Wystarczy wspomnieć najważniejszy chyba art. 158 k.c., który dotyczy zbywania nieruchomości pod jakimkolwiek tytułem, regulując jednocześnie formę "generalnie".
    Po drugie art. 2 k.s.h dopuszcza stosowanie kodeksu cywilnego tylko w sprawa nieuregulowanych w ustawie, natomiast forma zbycia udziałów została uregulowana i to generalnie, kompleksowo.
    Ale jak widać poglądy mogą być różne.
    Pozdrawiam.

    OdpowiedzUsuń
  3. Zdecydowanie przychylam się do twierdzenia Pana Michalskiego. Po pierwsze Ksh jest ustawą szczególną, po drugie jest ustawą późniejszą, zaś art. 180 Ksh nie mówi o umowie sprzedaży a o zbywaniu bez określenia tytułu prawnego, na podstawie którego dochodzi do zbycia.

    Z poważaniem
    r.pr. Sławomir Łukasik

    OdpowiedzUsuń
  4. Uważam, że z racji faktu, iż art. 180 k.s.h. nie mówi o sprzedaży, darowiźnie itp., lecz ogólnie - o zbyciu, forma czynności zależy od tego szczególnego zdarzenia i podlega jego regułom na zasadach określonych w k.c.
    Jak widać jednak zagadnienie jest ciekawe i kontrowersyjne a możliwe stanowiska interesujące.
    Nie pozostaje nam zatem nic innego jak poczekać na stosowne orzecznictwo, które być może rozstrzygnie powstałe rozbieżności.

    pozdrawiam serdecznie

    OdpowiedzUsuń
  5. pogląd przedstawione przez Panią Mecenas wydaje się, że ma pewne kwestie z którymi ciężko się nie zgodzić. Jednak moim zdaniem występuje kwestia budząca wątpliwość.

    W poglądzie reprezentowanym przez Panią Mecenas zauważam problem polegający na konwalidacji umowy darowizny. Skoro stwierdza Pani że art. 180 k.s.h. nie jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 890 k.c. to musi dojść do konwalidacji czyli spełnienia przyrzeczonego świadczenia. Tutaj powstaje moja wątpliwość, na jakiej zasadzie miało by dojść do spełnienia tego świadczenia. Przy darowiźnie rzeczy nie ma problemu, bo rzecz się po prostu wydaje, a co z prawami (niematerialnymi) nie da się ich wydać w formie fizycznej, a wpis do KRS ma charakter deklaratoryjny. Na jakiej podstawie sądy dokonuje wpisu do krs, skąd wiadomo że, że doszło do spełnienia świadczenia.(mając na uwadze, że umowa darowizny jest umową zobowiązującą.)

    Z wyrazami szacunku

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Istotnie, fakt wykazania wykonania umowy darowizny jest w opisywanej czynności najbardziej problematyczny.

      W mojej ocenie jednak, tak jak pisałam powyżej, dowodem spełnienia świadczenia darczyńcy w tym przypadku jest zawiadomienie spółki o przejściu udziałów, skutkujące dokonaniem stosownego wpisu w księdze udziałów, sporządzeniem nowej listy wspólników i zgłoszeniem tego faktu do sądu rejestrowego przez zarząd spółki. Dla sądu jest to zwykle wystarczający dowód do dokonania wpisu w rejestrze.

      Nieco inaczej sytuacja wyglądałaby w przypadku niezawiadomienia spółki i nie odnotowania faktu przejścia udziałów w księdze udziałów. Wówczas istotnie trudnym byłoby wykazanie, że do wykonania umowy faktycznie doszło.

      Jak w większości przypadków ocena zależy od specyfiki konkretnego stanu faktycznego.

      pozdrawiam serdecznie

      Usuń
  6. Czy darowizna 1 udziału w sp. z o.o. jest jednoznaczna, z tym, że obdarowany jest wspólnikiem tejże spółki i może reprezentować spółkę, w tym podpisywać dokumentację pracowniczą np. umowę o pracę czy świadectwo pracy. Czy taka darowizna udziału winna być wskazana w KRS?

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Dzień dobry

      Tak, darowizna choćby jednego udziału powoduje, że obdarowany zostaje wspólnikiem spółki. Jednakże sp. z o.o. reprezentuje zarząd, a zatem obdarowany będzie miał prawo podpisywać dokumenty w imieniu spółki, jeśli zostanie powołany do zarządu. Może też zostać prokurentem. Sam fakt posiadania udziałów w spółce nie uprawnia do jej reprezentacji.
      Darowizna udziałów powinna zostać zgłoszona do KRS.

      pozdrawiam serdecznie

      Usuń
  7. Interesujące, choć dla laika nieco skomplikowane.
    Pytanie techniczne: jakie obowiązki spoczywają na stronach umowy (opisanej w punkcie 3) po jej podpisaniu?
    Mam tu na myśli deklaracje podatkowe itp.
    Czy konieczne jest złożenie do Urzędu Skarbowego formularz SD-Z2?
    Czy konieczne jest zawiadomienie KRS w przypadku, gdy chodzi o mniej niż 5% udziałów?
    Czy konieczne jest powiadomienie władz spółki, jeśli tak - to w jakiej formie?

    pozdrawiam serdecznie

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Dzień dobry

      Staram się pisać dość przystępnie, ale niektóre kwestie niestety dla zachowania sensu wymagają języka prawniczego.
      Odpowiadając na pytania:
      Tak, w przypadku umowy darowizny w formie z podpisem notarialnie poświadczonym należy zgłosić darowiznę do Urzędu Skarbowego w celu zachowania prawa do ulgi w podatku ( w przypadku osób najbliższych).
      Tak, należy zgłosić do KRS aktualną listę wspólników.
      Tak, należy zawiadomić spółkę o przejściu udziałów (art. 187 § 1 k.s.h.)

      pozdrawiam serdecznie

      Usuń
    2. A jak wygląda wycena udziałów?
      O ile przy sprzedaży można w formularzu dla Urzędu Skarbowego podać cenę z umowy, o tyle przy darowiźnie każda wycena będzie miała charakter szacunkowy, niekiedy wręcz "sufitowy". Tutaj warto nadmienić, że zarówno darczyńca, jak tm bardziej obdarowany mogą nie mieć wglądu w dokumenty finansowe spółki, więc nie są w stanie dokonać wyceny w oparciu w/w dane.

      Wydaje mi się, że wówczas należy podać wartość nominalną - czy to słuszne przypuszczenie?

      pozdrawiam serdecznie

      Usuń
    3. Co do zasady strony mają swobodę w ustaleniu ceny transakcji pomiędzy nimi, jednakże dla celów podatkowych przyjmuje się wartość rynkową przenoszonego prawa. Wobec tego zarówno w przypadku umowy sprzedaży jak i darowizny należy ustalić, jaka jest wartość rynkowa przenoszonych udziałów. Jeśli strony nie są w stanie zrobić tego samodzielnie, warto skorzystać z pomocy rzeczoznawcy.

      Jeśli chodzi o wartość nominalną, to paradoksalnie rzadko udziały będą miały wartość równą wartości nominalnej, albowiem jest to wartość teoretyczna i zazwyczaj nie odzwierciedla faktycznej wartości udziałów. Może się okazać, że w spółce zadłużonej wartość udziału jest mniejsza niż wartość nominalna, natomiast w spółce posiadającej spory majątek ta wartość może być wielokrotnie wyższa.

      Proszę też pamiętać, że każdy wspólnik co najmniej raz w roku ( na zwyczajnym zgromadzeniu wspólników) ma prawo zapoznania się z przygotowanym przez zarząd sprawozdaniem finansowym. Do tego zgodnie z k.s.h. każdy wspólnik ma co do zasady prawo indywidualnej kontroli, a zatem istnieje możliwość uzyskania dostępu do danych finansowych spółki.

      pozdrawiam serdecznie

      Usuń
  8. Witam,
    odnośnie powyższego tematu mam pytanie, mianowicie, a gdzie mowa o zgodzie spółki na zbycie udziału?
    Przyjmijmy, iż spółka z o.o. powstała z przekształcenia przedsiębiorstwa gospodarczego, wszystkie udziały objął jeden wspólnik, do zarządu weszły dwie osoby.
    Według zapisów umowy spółki:
    - kapitał wynosi 5000zł
    - zbycie i zastawienie udziału wymaga zgody spółki
    - głównym organem spółki jest zarząd
    - w sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności wymagana jest decyzja w formie uchwały zarządu
    - zakres zwykłych czynności pow. 5000zł

    Pytanie dotyczyło zbycia, a dokładnie dokonania darowizny po 25 udziałów dla 3 osób, w tym na współmałżonka w ustrojowej wspólności majątkowej.

    w jakiej formie i charakterze powinna zostać powzięta zgoda w formie uchwały?
    Czy odręcznie napisana zgoda na zbycie udziału spółki podpisana przez zarząd jest ważna, czy powoduje dokonanie darowizny jako czynność nieważna?
    Będę wdzięczny za pomoc.
    Pozdrawiam serdecznie

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. zapomniałem o jednej kwestii, wartość darowizny tj., 25 udziałów to: 17 500zł

      Usuń
    2. Dzień dobry

      Wymaganie zgody spółki na zbycie udziałów nie wynika z ustawy. Co do zasady taka zgoda nie jest wymagana. Może być wymagana - jeśli umowa spółki to przewiduje. Stąd zagadnienie to nie zostało ujęte w treści posta.

      Odpowiedź na Pana pytanie natomiast wynika wprost z art. 182 § 3 k.s.h. - "zgody udziela zarząd w formie pisemnej". W opisywanym przypadku organem udzielającym zgody jest zarząd, a zatem bez względu na wymaganą prawem formę zbycia udziałów (akt notarialny, pisemna z podpisem notarialnie poświadczonym) zgoda może być skutecznie udzielona w formie zwykłej pisemnej, chyba że umowa spółki zakłada inną mocniejszą formę.

      pozdrawiam serdecznie

      Usuń
  9. Szanowna Pani Mecenas,
    Kiedy powinno nastąpić notarialne poświadczenie podpisu umowy darowizny zawartej w zwykłej formie pisemnej - od razu czy może być to po roku czasu? Jak na to patrzy Sąd? Czy to kwestionuje?
    Z góry dziękuję za odpowiedź.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Dzień dobry

      Tak jak pisałam, umowa dla swej ważności musi być zawarta w formie z podpisem notarialnie poświadczonym, a więc umowa zawarta bez poświadczenia podpisu jest nieważna i nie doszło do przejścia udziału.
      Wobec tego poświadczenie podpisu musi być dokonane przy zawarciu umowy.

      pozdrawiam serdecznie

      Usuń
    2. Dziękuję bardzo za odpowiedź. Jak rozumiem Pani Mecenas, nawet zapis w akcie poświadczenia dziedziczenia, po roku czasu, że "X i Y oświadczyły, że podpisy złożone na załączonej umowie uznają za swoje" nie jest wystarczająca dla Sądu?

      Udanego dnia Pani życzę.

      Usuń
    3. Niestety mam za mało danych, żeby udzielić Panu porady prawnej w indywidualnej sprawie, dlatego też nie odpowiem na zadane pytanie. Tym bardziej, że kwestia poświadczenia podpisu post factum wywołuje pewne kontrowersje i wymaga głębszej analizy.
      W przypadku chęci skorzystania z porady zapraszam do kontaktu z kancelarią: d.gorzkiewicz@gbadwokaci.pl

      Dziękuję i wzajemnie.

      Usuń
  10. Szanowna Pani Mecenas
    Jeśli można proszę o podpowiedź w sprawie przekazania darowizny z udziałów w sp. z o.o. na rzecz stowarzyszenia rejestrowego (nie opp). Jakie konsekwencje podatkowe dla stowarzyszenia? Dodam, że stowarzyszenie nie prowadzi dg.
    Pozdrawiam serdecznie

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Dzień dobry

      Proponuję skorzystać z porady doradcy podatkowego. Te kwestie pozostają poza moją specjalizacją.

      pozdrawiam serdecznie

      Usuń